ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΩΣ ΜΕΣΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Το παιχνίδι είναι εργαλείο γνωστικής και γλωσσικής ανάπτυξης για τα παιδιά της προ-σχολικής και σχολικής ηλικίας. Μέσα από το παιχνίδι το παιδί εμπνέεται και χρησιμοποιεί την ομιλία του λειτουργικά (ζητάει, δείχνει, σχολιάζει, παίζει ρόλους, επιλύει προβλήματα, ζητάει βοήθεια, κάνει σχέδια, κλπ.). Υπάρχει μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών που μπορούμε να παίξουμε με τα παιδιά, κάποια τα αγοράζουμε και κάποια τα δημιουργούμε με τη φαντασία μας.  

Συχνά οι γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας μας ρωτούν ποια παιχνίδια του εμπορίου να χρησιμοποιήσουν για να βοηθήσουν τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών τους. Η απάντηση είναι απλή: Όλα τα παιχνίδια μπορούν να αναπτύξουν τις γλωσσικές ικανότητες των νηπίων εάν χρησιμοποιηθούν με τον κατάλληλο τρόπο. Εάν, για παράδειγμα, δώσετε στο παιδί ένα παιχνίδι με σχήματα και χρώματα χωρίς να του πείτε τίποτε, δεν μπορείτε να περιμένετε να μάθει τα σχήματα και τα χρώματα με μαγικό τρόπο! Πρέπει να καθίσετε με το παιδί σας και να του δείξετε τα γλωσσικά στοιχεία που θέλετε να μάθει. Ο ρόλος σας είναι πολύ σημαντικός στο παιχνίδι.

 Στόχος μας επομένως είναι να δημιουργούμε κατάλληλες συνθήκες και καταστάσεις για την ενίσχυση του λόγου και της ομιλίας του παιδιού, χωρίς όμως να το πιέσουμε, να το αγχώσουμε ή να του επιβάλουμε το σωστό πρότυπο ομιλίας.

Παρακάτω αναφέρονται κάποια παιχνίδια και ο τρόπος που ενισχύουν τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού.

Ακούμε τους ήχους!

Η δραστηριότητα αυτή είναι κατάλληλη για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Η ικανότητα να ακούμε και να συνδυάζουμε τον ήχο με το αντικείμενο (π.χ. τον ήχο του τηλεφώνου με το τηλέφωνο) είναι το πρώτο βήμα στην κατάκτηση της φωνολογικής ενημερότητας που συνεπάγεται στην κατάκτηση της ανάγνωσης και της γραφής. Με αυτή την ικανότητα ξεχωρίζουμε ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές και οι συλλαβές από συγκεκριμένα φωνήματα (ήχους). Μπορούμε να προκαλέσουμε διάφορους ήχους με καθημερινά αντικείμενα (ήχος από μία σακούλα που τσαλακώνουμε, από ένα χαρτί που σκίζουμε, από τη βρύση, από ένα πλαστικό μπουκάλι που πιέζουμε κ.α.) το παιδί χωρίς να βλέπει πρέπει να βρει ποιο αντικείμενο ακούγεται κάθε φορά! Υπάρχουν πολλοί ήχοι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όπως ήχους από ζώα, αυτοκίνητα, κουδούνια, καμπάνες κτλ. Έτσι θα ενισχυθεί και η ανάπτυξη του λεξιλογίου και η κατανόηση του περιβάλλοντος γενικότερα.

Παίζουμε με κουζινικά σκεύη!

Τα κουζινικά για ένα παιδί ηλικίας περίπου 2 έως 5 ετών είναι μία ευκαιρία για τη διεύρυνση του λεξιλογίου του, την ανάπτυξη του προφορικού και του περιγραφικού λόγου. Μαθαίνει να κατονομάζει τα μαγειρικά σκεύη που χρησιμοποιούμε, τα φαγητά που μαγειρεύουμε μαζί ή τα ροφήματα, τα υλικά που χρειάζονται για την παρασκευή των φαγητών κ.α., μας καθοδηγεί πώς να μαγειρέψουμε, περιγράφει πως φαίνεται να μοιάζει ένα φαγητό ή πως θα μαγειρέψει. Τέλος είναι μία καλή ευκαιρία για την εξάσκηση της μνήμης αφού μπορούμε να θυμηθούμε ποια υλικά θα χρειαστούμε και τη σειρά που πρέπει να τα τοποθετήσουμε. Σε κάποια παιδιά αρέσει πολύ να μας παρακολουθούν την ώρα που μαγειρεύουμε μπορούμε να το αξιοποιήσουμε με τους παραπάνω τρόπους το ίδιο!

Διαβάζουμε παραμύθια!

Το παραμύθι είναι ένα εργαλείο για πολλές διαφορετικές χρήσεις αφού διαθέτει μεγάλες σύνθετες εικόνες και ιστορίες που είναι ενδιαφέρουσες στα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Το χρησιμοποιούμε για την ενίσχυση του περιγραφικού λόγου και του λεξιλογίου του παιδιού. Επιπροσθέτως η αφήγηση ενός παραμυθιού δίνει την ευκαιρία στο παιδί να ακούσει το σωστό συντακτικά πρότυπο και να το μιμηθεί, να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τα συναισθήματα και τις προθέσεις των προσώπων που συμμετέχουν, να αναπτύσσει τη σκέψη του και τη φαντασία του.

Ο κύριος Πατάτας/ Η κυρία Πατάτα

Είναι η καλύτερη εναλλακτική για όσους δεν θέλουν να δώσουν στο αγόρι τους μία κούκλα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι "αγορίστικο παιχνίδι". Κλασσικό παιχνίδι με πολλές εκπαδευτικές δυνατότητες: 

Μέρη του σώματος

Ρούχα (χρησιμοποιήστε τα επιπλέον αξεσουάρ/ εποχιακά που κυκλοφορούν στο εμπόριο) 

Χρώματα 

Χωρικές έννοιες (πάνω, κάτω, δεξί, αριστερό) 

Έννοιες σειράς (πρώτο, δεύτερο, τελευταίο) 

Μέτρηση 

Συναισθήματα 

Κοινωνικές/ Πραγματολογικές δεξιότητες (εναλλαγή σειράς: η σειρά μου/ σου) 

Ερωτήσεις/ Απαντήσεις (Πού είναι το πόδι; Τι χρώμα είναι;)

Παίζουμε με αυτοκινητάκια!

Μπορούμε με αυτή τη δραστηριότητα να μάθουμε στο παιδί πολλά πράγματα όπως τα χρώματα, το να μετράει και να το βοηθήσουμε να κατανοήσει έννοιες όπως αργά-γρήγορα, δεξιά-αριστερά, εμπρός-πίσω, να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του και τη φαντασία του (σε ένα δρόμο μπορούμε να συναντήσουμε άλλα μεταφορικά μέσα, σήματα, πεζούς, πλατείες, διαβάσεις, φανάρια κτλ).

Βρίσκουμε διαφορές και ομοιότητες!

Μπορούμε να συγκρίνουμε διάφορα αντικείμενα, έπιπλα (καρέκλα- τραπέζι), φαγητά (μία ντομάτα κι ένα μήλο, είναι και τα δύο κόκκινα και στρογγυλά αλλά το ένα είναι λαχανικό και το άλλο φρούτο). Αυτή είναι μία δραστηριότητα ανάπτυξης προφορικού λόγου και κατανόησης των εννοιών ίδιο και διαφορετικό, επίσης βοηθάει στην ανάπτυξη περιγραφικού λόγου και λεξιλογίου.

Σχολιάζουμε φωτογραφίες που έχουμε στο σπίτι

Το παιδί βλέπει σε φωτογραφίες οικεία πρόσωπα (τη μαμά του, το μπαμπά του, τη γιαγιά του κτλ) και περιγράφει ποιον βλέπει, τι κάνει και σε ποιο μέρος βρίσκεται. Ένας τρόπος είναι να περιγράφουμε εμείς πρώτοι. Αναπτύσσεται ο περιγραφικός λόγος του, και το λεξιλόγιό του (χρησιμοποιεί ρήματα, επίθετα, τοπία, συναισθήματα). Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μερικές φωτογραφίες για να παίξουμε «Μάντεψε ποιος!» όπου κάποιος έχει μία φωτογραφία και κάποιος άλλος κάνει σχετικές ερωτήσεις με στόχο να βρει ποιο πρόσωπο απεικονίζει. Εκτός από φωτογραφίες οικείων προσώπων, άλλη ιδέα είναι να κόψουμε από περιοδικά τα πιο διάσημα πρόσωπα γνωστά στο παιδί ή κάποια καρτούν (παιδικά κινούμενα σχέδια).

Ζωγραφική!

Με τη ζωγραφική μπορούμε να μάθουμε στο παιδί τα χρώματα, τα σχήματα, να φτιάξουμε δικές μας ιστορίες (βοηθάμε τη φαντασία) να ζωγραφίσουμε τα συναισθήματα (χαρούμενος, λυπημένος κτλ), να συγκρίνουμε μεγέθη (μεγάλο- μικρό παιδί, κοντά-μακριά μαλλιά). Ζωγραφίζουμε διάφορες κατηγορίες αντικειμένων (φρούτα, ρούχα, φάρμα).

Παιχνίδι ρόλων!

Το παιχνίδι ρόλων απαιτεί φαντασία και βάζει τα παιδιά στη διαδικασία να μπαίνουν στη θέση των άλλων, και να χειριστούν καταστάσεις όπως οι ενήλικες π.χ. να λύσουν διάφορα προβλήματα που θα προκύψουν (π.χ. πρέπει να ταΐσει το μωρό επειδή κλαίει), να κάνουν διαλόγους, να κάνουν ερωτήσεις και να δώσουν κατάλληλες απαντήσεις, να περιγράψουν και να δώσουν πληροφορίες, να διαμορφώνουν το ύφος τους ανάλογα με το πρόσωπο που απευθύνονται, γενικότερα να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες κ.α. Στα παιδιά αρέσει να χρησιμοποιούμε διάφορα υφάσματα και ρούχα για να παίξουμε διάφορους ρόλους. Μπορεί το παιδί κάθε φορά να είναι διαφορετικός άνθρωπος (μαμά, δάσκαλος, πριγκίπισσα, πυροσβέστης, κτλ).

Πυργοκυβάκια/ Τουβλάκια/ Ξύλινα τουβλάκια

Κλασσικό παιχνίδι επίσης που προάγει γλωσσικές και γνωστικές δεξιότητες: 

• Έννοιες μεγέθους 
• Έννοιες σειράς 
• Χωρικές έννοιες 
• Ποσοτικές έννοιες 
• Χρώματα 
• Σχήματα 
• Μέτρηση 
• Επίλυση προβλημάτων (ποια κυβάκια ταιριάζουν μεταξύ τους) 
• Κινητικότητα και κινητικός σχεδιασμός 
• Συντονισμός ματιού-χεριού 
• Αριθμοί και γράμματα (εάν τα κυβάκια έχουν αριθμούς ή γράμματα πάνω ή μπορείτε να προσθέσετε εσείς) 
• Λεξιλόγιο (εάν τα κυβάκια έχουν φιγούρες πάνω ή μπορείτε να προσθέσετε εσείς) 
• Σχέση αιτίου-αποτελέσματος 
• Κατανόηση εντολών (βάλε το πράσινο τουβλάκι πάνω στο κόκκινό, μάζεψε τους κύβους) 

Μπάλες!

Ποιος δεν έχει μπάλες στο σπίτι; Μπάλες, μπαλίτσες, μπαλάκια! Όσο απλό παιχνίδι κι αν φαίνεται, πέρα από τα γνωστά παιχνίδια κανόνων (μπάσκετ, ποδόσφαιρο) η μπάλα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει στη γλωσσική, γνωστική και κινητική ανάπτυξη του νηπίου: 

• Χωρικές έννοιες (μέσα, έξω, πάνω, κάτω, πίσω) 
• Χρώματα 
• Έννοιες μεγέθους 
• Αισθητικότητα και απτικές έννοιες (μαλακή, σκληρή, λεία, υγρή, ζεστή) 
• Μέτρηση 
• Επίλυση προβλημάτων 
• Αδρή κινητικότητα, κινητικός σχεδιασμός, συντονισμός ματιού-χεριού 
• Κοινωνικές/ Πραγματολογικές δεξιότητες (βλέπω τον φίλο απέναντι, χρησιμοποιώ μη λεκτική επικοινωνία για να κατανοήσω τι μου ζητά με νοήματα, εκφράσεις, στέλνω την μπάλα, περιμένω τη σειρά μου, πιάνω την μπάλα) 

Σφηνώματα

Ανάμεσα στις δεξιότητες που μπορούν να ενισχυθούν με τα σφηνώματα είναι και οι εξής: 

• Λεξιλόγιο και έννοιες (ανάλογα με τις εικόνες που έχουν πάνω τα ενσφηνώματα: ζώα, μεταφορικά μέσα, αριθμοί, γράμματα, χρώματα, επαγγέλματα, ρούχα, σχήματα) 
• Έννοιες μεγέθους 
• Ρήματα (σχετικά με τα σχέδια που έχουν τα ενσφηνώματα όπως κοιμάμαι, τρώω, περπατώ, ακόμη και ήχους ζώων) 
• Σχέση μέρους-όλου (ανάλογα με το θέμα εντοπίστε μεμονωμένα χαρακτηριστικά ή συνολικά) 
• Ερωτήσεις/ Απαντήσεις (ποιο ζώο κάνει μου;, ποιος σβήνει φωτιές;, πού είναι το τετράγωνο; πού πάμε με το αεροπλάνο;) 
• Επίλυση προβλημάτων 
• Οπτική επεξεργασία 
• Λεπτή κινητικότητα 

Κουκλόσπιτο

Δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσετε κλασσικό κουκλόσπιτο αλλά και σπίτι των Playmobil που δινει απεριόριστες δυνατότητες. Μπορείτε να στοχεύσετε στην ενίσχυση των παρακάτω: 

• Λεξιλόγιο (δωμάτια και αντικείμενα του σπιτιού, μέλη της οικογένειας, ζώα του σπιτιού) 
• Έννοιες μεγέθους 
• Έννοιες σειράς 
• Ποσοτικές έννοιες 
• Χωρικές έννοιες 
• Επίθετα 
• Βαθμοί επιθέτων 
• Συνώνυμα/ Αντίθετα 
• Χρώματα 
• Σχήματα (παράθυρου, πόρτας, τραπεζιού) 
• Ρήματα (στο παιχνίδι με τις κούκλες μπορεί να ενταχθεί ένα πλήθος ρημάτων όπως τρώω, πίνω, κάθομαι, κοιμάμαι, ανεβαίνω, κλείνω, ποτίζω, ντύνομαι, σκουπίζω) 
• Σχέση μέρους-όλου (χρησιμοποιήστε όλο το κουκλόσπιτο ή ένα δωμάτιο ή ένα έπιπλο και μιλήστε για τα μέρη που έχει) 
• Κατανόηση και εφαρμογή εντολών (βάλε τη κούκλα στο κρεβάτι, νομίζω πως η κούκλα πεινάει, βάλ'την να καθίσει για να φάει) 
• Ερωτήσεις/ Απαντήσεις (ποιος είναι αυτός; γιατί κοιμάται ο μπαμπάς;) 
• Κοινωνικές/ Πραγματολογικές δεξιότητες (βλεμματική επαφή, διατήρηση θέματος συζήτησης, προσωπικός χώρος, ανταλλαγή πληροφοριών) 

Το παιχνίδι βέβαια, δεν σταματάει εδώ. Οι γλωσσικές δεξιότητες μπορούν να ενισχυθούν με τον ίδιο τρόπο με πολλά και διαφορετικά παιχνίδια. Θυμηθείτε!Δώστε στο παιδί σας επιλογές, αφήστε μόνο του να διαλέξει το παιχνίδι που του αρέσει και παίξτε μαζί του. Μιλήστε του, ρωτήστε το, αφήστε το να εκφραστεί, να χαλάσει, να δημιουργήσει, να ρωτήσει και επιβραβεύστε κάθε του προσπάθεια.

Καλή σας διασκέδαση!

Έλενα Ανυφαντή

Λογοθεραπεύτρια του κέντρου